زمانی که بیماری کلیوی به مرحله نهایی خود می‌رسد کلیه‌ها عملکرد طبیعی خود را به‌ طور کامل از دست می‌دهند؛ بیماران باید تحت درمان با دیالیز و یا پیوند کلیه قرار گیرند. 
دیالیز به دو روش1- همودیالیز (Hemodialysis) 2- دیالیز صفاقی (dialysis Peritoneal) انجام می‌شود.
در روش همودیالیز برای تصفیه فرآورده های زاید از بدن؛ خون از خلال غشای نیمه تراوای کلیه مصنوعی عبور کرده و فرآورده های زاید توسط خاصیت انتشار و مایعات توسط اولترافیلتراسیون برداشته می شود.
همودیالـیز برای افـرادی مورد استفـاده قرار مـی‌گیرد که دچار نارسایـی غیر قابـل برگـشت کلیه‌‌ها و یا اختلال عدم تعادل آب و الکترولیت‌ها می‌باشند. زمانی که لازم است مواد زاید و سمی خون سریع از بدن خارج شـوند معمـولاً همودیالـیز یک درمـان انتخابـی می‌باشد.
اگر چه روش‌های مختلفی برای دیالیز کردن بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه وجـود دارد با این حال هنوز هم همودیالـیز به عنوان روش درمانی در سطح وسیعی مورد قبول و استفـاده واقع می‌شود. به طوری که در حال حاظر بر اساس آمار بنیاد امور بیماری های خاص در ایران 15 هزار و 448 بیمارتحت درمان همودیالـیز قرار می گیرند که علل آن را می‌توان در دسترس بودن دستگاه‌های همودیالیـز و دیگری امکان استفـاده سریع از آن به خصوص در موارد اورژانس دانست.
کلیه ها ی بیماران تحت درمان با همودیالیز قادر نیستند مواد زاید بدن را به طور طبیعی از بدن خارج کنند بنابراین بیماران برای بهتر شدن وضعیت بیماری خود باید ضمن اینکه داروی تجویز شده از طرف پزشک متخصص خود را طبق دستور و به طور منظم مصرف کنند؛ باید رژیم غذایی مناسب را نیز رعایت کنند و با این کار فرد بیمار می تواند در درمان خود نقش فعالی داشته باشد.
بنا براین همزمان با درمان نارسایی کلیه با همودیالیز، رعایت اصول رژیم غذایی توصیه شده برای این بیماران دارای اهمیـت به سزایی است و پذیـرش محدودیت رژیم غذایی ارزش زیادی در رابطه با تطابق بیمار با بیماری و درمان خواهد داشت. 
سـوء تغذیـه از نـوع کمبـود پروتئیـن وکالـری در بیمـاران تحـت درمـان بـا همودیالیز شایع است. ارزیابی تغذیه در این بیماران به منظور برقراری یک رژیم غذایی مناسب برای جلوگیری از تغییرات وزن و متناسب با نیازهای تغذیه‌ای این بیماران دارای اهمیت است.
اخیراً سوء تغـذیه ناشی از کمبود پروتئین و اثرات آن بر بیماری‌زایی و مرگ و میر بیمـاران تحت درمان با همودیالیز مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. از بین مشکلات تغذیـه‌ای؛ کاهـش پروتئین دریافتی به ‌دلیل نقشی که در بقای بیماران تحت درمان با همودیالیز دارد بیشتر مطرح است.
در بیماران کلیوی عدم دفع سدیم به تجمع و افزایش مایعات در بدن کمک کـرده است. دریافت زیـاد مایعـات در این بیمـاران سبب بالا رفـتن فشارخـون، کوتاه شـدن تنفـس، ادم و نارسایـی قلبی مـی‌شود. افزایش وزن هنگام دیالـیز نیز در واقـع بستگـی به میـزان مایعـات دریافـت شده دارد.
برخی از توصیه‌های تغذیه‌ای در درمان بیماران کلیوی به روش همودیالیز: 
- برای پیشگیری ازافزایش سدیم خون؛ باید از مصرف نمک و غذاهای حاوی آن مانند سوسیس، کالباس، خیار شور، چیپس، زیتون و غذاهای کنسرو شده دوری کرد.
- محدودیت کامل در مصرف غذاهای پر پتاسیم توصیه می شود. بر این اساس؛ مصرف بعضی میوه‌ها و سبزی‌جات که پتاسیم خیلی زیادی دارند در بیماران تحت درمان با همودیالیز غیرمجاز خواهد بود. بعضی میوه‌ها و سبزی‌های پر پتاسیم که مصرف آن ها در این بیماران مجاز نیست عبارتند از موز، خرما، کیوی، آلو، زردآلو، پرتقال، انجیر، طالبی، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، بامیه، فلفل تند، کدو حلوایی، سبزی‌جات پخته (مانند قارچ ، اسفناج ، کرفس) و حبوبات (مانند نخود و لوبیا).
- مصرف لبنیات به دلیل دارا بودن مقادیر زیاد فسفر و پروتئین؛ در این بیماران بسیار محدود می‌شود. این بیماران در روز مجاز به مصرف حداکثر نصف لیوان (cc 125) شیر یا ماست و حداکثر 30 گرم پنیر بی‌نمک (تقریبا به اندازه یک قوطی کبریت) هستند.
- مواد پروتئینی همچون گوشت، مرغ، تخم‌مرغ و ماهی باید به شکل محدود و طبق توصیه متخصصان تغذیه مصرف شوند.
اهداف کنترل رژیم غذایی بیماران تحت همودیالیز عبارتند از:

* حفظ تعادل پروتئین برای پیشگیری از تعادل منفی نیتروژن
* حفظ غلظت سدیم و پتاسیم سرم در یک دامنه قابل قبول و حتی الامکان حفظ سدیم تام در حد طبیعی
* حفظ تعادل مایع بدن با پیشگیری از دریافت زیاد مایع یا جلوگیری از تخلیه مایع بدن
* حفظ سطح فسفات و کلسیم سرم در دامنه قابل قبول برای پیشگیری از تحلیل کلیوی و کلسیفیکاسیون متاستاتیک

تغذیه درمانی در دیالیز:
پروتئین: پروتئین دریافتی دست کم باید برابر با حداقل پروتئین مورد نیاز از رژیم غذایی باشد؛ اما نه اینکه با احتباس اوره، الکترولیت ها و املاح مختلف؛ سندرم اورمی را بدتر سازد.
مقدار مجاز پروتئین روزانه برای بیماران از 1/1 تا 4/1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می باشد که اغلب تجمع مقدار زیاد مواد دفعی نیتروژن دار را به حداقل خواهد رساند و باعث حفظ تعادل مثبت نیتروژن و جانشین سازی اسیدهای آمینه ای می شود که در طی دیالیز از دست می رود.

انرژی: اگر انرژی کافی از کربوهیدرات ها و چربی در رژیم فراهم نشود پروتئین درونی بدن برای تولید انرژی به مصرف می رسد و بیمار دچار تعادل منفی نیتروژن و اتلاف بارز توده عضلانی می شود.
چربی: گزارش شده است که 30 تا 70 درصد از بیماران با نارسایی کلیوی، هایپرلیپیدمیک (افزایش مقدار چربی خون) هستند. هدف از اصلاح رژیم غذایی کاهش کلسترول و تری گلیسیرید، بدون اینکه اثر جانبی بر پروتئین و کل انرژی دریافتی بیماران دیالیزی بگذارد، می باشد.
سدیم و مایعات: مقدار مجاز سدیم و مایع دریافتی برای بیماران دیالیزی، به مقدار زیادی به افزایش وزن آن ها در فواصل بین دو نوبت دیالیز بستگی دارد. عموماً سدیم دریافتی به 2 تا 3 گرم در روز محدود می شود و مقدار مایع 1000 سی سی به اضافه مقدار ادرار دفع شده است. 
پتاسیم: بیمارانی که تحت همودیالیز می باشند معمولاً می توانند سطح پتاسیم سرم خود را بین 5/3 تا5/5 میلی گرم در لیتر با رژیم های حاوی 5/1 تا 3 گرم پتاسیم در روزحفظ کنند. وقتی سطح پتاسیم سرم دایم پایین باشد ممکن است محدودیت دریافت آن از رژیم غذایی تا اندازه ای آزاد شود و یا مقدار پتاسیم مایع دیالیز افزایش یابد. افزایش پتاسیم سرم و عدم کنترل آن منجر به ایست قلبی می شود.

کلسیم و فسفر: چون عملکرد کلیه ها کاهش یافته؛ دفع فسفر کاهش می یابد. با GFR کمتر از 25 سی سی در دقیقه؛ عمل تصفیه برای دفع مقدار طبیعی فسفر رژیم غذایی (1000 تا 1800 میلی گرم) ناکافی است.

هدف تغذیه درمانی:
رسیدن به سطح فسفر سرم در محدوده 4 تا 6 میلی گرم در هر دسی لیتر یا حفظ آن در این سطح است. فسفر به طور گسترده در منابع غذایی وجود دارد؛ اما بیشتر در بافت ماهیچه ای (گوشت مرغ، گوشت قرمز و ماهی) و محصولات لبنی وجود دارد. بنابراین کاهش فسفر دریافتی از رژیم غذایی؛ اغلب همراه با کاهش همزمان کل پروتئین دریافتی از رژیم است.
برای بیماران تحت همودیالیز به منظور دریافت مقدار کافی پروتئین؛ محدودیت معمول فسفر 12 تا 17میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است. به بیشتر بیماران دیالیزی؛ متصل شونده های فسفر، مانند کربنات کلسیم، استات کلسیم یا پلیمرهای غیر قابل جذب متصل شونده با فسفر تجویز می شود.
برای جلوگیری از جذب فسفر توصیه می شود همه داروها ترجیحاً با وعده های غذایی و میان وعده ها مصرف شوند.

نویسنده و گردآورنده: ناصح پهلوانی