همواره شنیده ایم که داشتن تغذیه خوب، اهمیت زیادی دارد، اما قطعاً رعایت رژیم تغذیه یی مناسب به خصوص برای بیماران، از اهمیت بیشتری برخوردار است. در واقع تغذیه صحیح علاوه بر نقش ارزنده و بارزی که در تامین سلامتی و پیشگیری از بروز بیماری ها بر عهده دارد، به طور مستقیم و غیرمستقیم در درمان بسیاری از بیماری ها و کاهش دوران نقاهت آنها می تواند موثر باشد.

 بهره گیری از برنامه غذایی مناسب و رعایت رژیم غذایی ویژه هر بیماری می تواند از یک سو سبب تامین نیازهای مبرم انسان به مواد مغذی برای ترمیم آسیب های وارده به بدن شود و از سوی دیگر، سیستم ایمنی را برای مقابله موثر با عوامل بیماری زا تقویت کند.

چرا تغذیه بیماران در بیمارستان مهم است

پزشکان و محققان علوم تغذیه دریافته اند بیمارانی که در مدت بستری بودن در بیمارستان از تغذیه مناسبی برخوردار باشند، به خصوص بیمارانی که رژیم غذایی آنها دارای کالری و پروتئین کافی بوده و از نظر ویتامین ها و مواد معدنی ضروری غنی باشد، در برابر عوارض جانبی بیماری و روش های مختلف درمانی مانند مصرف داروها، اشعه درمانی، شیمی درمانی، جراحی و... از مقاومت بیشتری برخوردارند و سریع تر بهبود پیدا می کنند. البته ذکر این نکته بسیار ضروری است که رژیم غذایی هر بیمار باید با توجه به شرایط فردی و وضعیت بیماری وی از سوی کارشناس تغذیه و رژیم درمانی تنظیم شود. همچنین کارشناس تغذیه می تواند با تنظیم یک برنامه غذایی متنوع و با ارزش تغذیه یی بالا و هضم آسان، به گذران بهتر دوره نقاهت بیمار کمک کند.

دکتر «سیدعلی کشاورز» متخصص تغذیه و مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است اگر حین ویزیت بیمار، پرستار شانه راست پزشک ایستاده است، متخصص تغذیه نیز باید کنار شانه چپ وی باشد تا با همراهی او فرآیند درمان تسهیل شود. کارشناس تغذیه با حضور بر بالین بیمار نکاتی را که باید بیمار به دلیل بیماری اش هنگام تغذیه رعایت کند، تشریح می کند و نیز می تواند بر پیروی از الگوی تغذیه صحیح بیماران بستری شده در بیمارستان، نظارت داشته باشد.

حمایت تغذیه یی از بیماران بستری در بخش مراقبت ویژه

اما توجه به تامین نیازهای تغذیه یی در مورد بیماران بستری شده در بخش های مراقبت های ویژه اهمیت مضاعفی دارد. این بیماران با توجه به شرایط بحرانی به دلیل شدت بیماری و پیچیدگی مراقبت در بخش آی سی یو، نسبت به سایر بیماران به سوءتغذیه مستعدتر هستند. در واقع نمی توان از این موضوع غفلت کرد که جراحی هر چقدر هم موفق باشد و کادر درمانی هر چقدر هم ورزیده باشند، ممکن است به علت حمایت های تغذیه یی نامناسب و ضعیف، اثر درمانی مناسبی دربرنداشته باشد.

اهمیت تامین مواد مغذی برای این دسته از بیماران تا آنجایی است که معمولاً از غذای آشپزخانه یی به دلیل آنکه نمی توان کنترل چندانی بر میزان مواد مغذی موجود در آن داشت، کمتر استفاده می شود. در این شرایط حاد خصوصاً زمانی که بیمار قادر به خوردن نبوده و عمل بلع نیز راحت نیست (مثلاً در سکته های مغزی) بسته به وضعیت بیمار در بیمارستان از روش تغذیه با لوله استفاده می شود. در این روش تمام مواد غذایی و آب مورد نیاز به صورت مایع یکدست و هموژن در حجم و زمان های مشخص که اصطلاحاً غذای فرموله نامیده می شود، با لوله و معمولاً از راه بینی-معدوی وارد دستگاه گوارش بیمار می شود. به این طریق می توان به فردی که نیاز متابولیکی او افزایش یافته است، کمک کرد تا شرایط ایجادشده را پشت سر بگذارد.

غذای آشپزخانه یی در آی سی یو ممنوع

در خصوص بیماران بستری در بخش مراقبت های ویژه علاوه بر آنکه میزان مواد مغذی در غذای فرموله به مراتب غنی تر از غذای آشپزخانه یی است، رعایت اصول بهداشتی نیز در این نوع تغذیه سهل تر و میسرتر است. آنچه در نوع تغذیه افراد سالم مشاهده شده است، بر این نکته دلالت دارد که قوای بدنی مناسب، سیستم ایمنی فعال و هوشیار و نیز دستگاه گوارش آماده سبب می شود بسیاری از عوامل بیماری زا که ممکن است همراه تغذیه به بدن وارد شوند، مهار شوند، اما در بیماران بستری در آی سی یو رعایت اصول بهداشتی در تهیه غذا از حساسیت بیشتری برخوردار است، به همین جهت است که متخصصان غذای فرموله را در شرایط آی سی یو بر غذای آشپزخانه یی ترجیح می دهند.

دکتر «آرزو احمدی» متخصص بیهوشی و فلوشیپ بخش مراقبت های ویژه یکی از بیمارستان های تهران در این رابطه می گوید؛ «مطالعات بالینی در سراسر دنیا بر این موضوع اذعان دارد که حمایت تغذیه از بیماران بستری در بخش آی سی یو از طریق انتقال غذای فرموله به واسطه لوله (به غیر از شرایطی که ممنوعیت دارد) بسیار بر سایر روش ها ارجحیت دارد چرا که اولاً می توان از رسیدن مواد مغذی لازم و ضروری برای بیمار به میزان لازم و کنترل شده اطمینان بیشتری داشت، ثانیاً اینکه احتمال وجود آلودگی های محیطی در آن (برخلاف غذای آشپزخانه یی) بسیار پایین و شاید در حد صفر است. دریافت مواد غذایی مناسب و کافی از این طریق علاوه بر آنکه به حفظ قدرت بدنی بیمار کمک می کند و از متلاشی شدن بافت های او جلوگیری کرده و به بازسازی بافت هایی که از عوامل درمانی تاثیر گرفته اند، کمک می کند، راه حل مناسبی است برای سرعت بخشیدن به شروع فعالیت های روده های بیمار. امروزه در دنیا تغذیه روده یی حتی جایگزین تغذیه وریدی شده است چرا که ما هر چه سریع تر بتوانیم روده بیمار را به کار بگیریم (مگر در مواقع خاص) بهتر می توانیم از گسترش باکتری های مضر در روده و فاکتورهای التهابی جلوگیری کنیم.»

سخن آخر

بنابراین باید گفت تامین اهداف تغذیه یی در بیماران خصوصاً بیماران بستری در بخش های مراقبت های ویژه، پس از تثبیت شرایط بیمار، از مهم ترین برنامه های حمایتی از بیمار محسوب می شود. رعایت رژیم غذایی ویژه هر بیماری موجب می شود دستگاه های گوناگون بدن از زیان های مصرف نامتناسب برخی مواد مغذی که بر اثر تغییرات فیزیولوژیک ناشی از بروز بیماری ایجاد شده اند، مصون بمانند و در ضمن از مزایای مصرف برخی دیگر از مواد مغذی که به درمان علل و زمینه های بیماری کمک می کنند، بهره مند شوند. تامین غذای آشپزخانه یی هرچند برای بیماران خانگی و نیز بیماران بستری در بخش های مختلف بیمارستان اولویت دارد، ولی همراهان بیماران بستری در آی سی یو به جهت افزایش قوای بازتوانی بیمار و کاهش زمان بستری بیمار در آی سی یو نباید تقاضای حذف غذای فرموله و شیوه تغذیه روده یی را که موسوم به انترال است، داشته باشند.